BETUL TURKSOY

KARANLIĞIN AYDINLIK FOTOĞRAFLARI

ASTROFOTOĞRAF SOHBETLERİ

Konuğumuz Sayın Uğur İkizler;

⦁ Uğur Bey, öncelikle sizi tanımak isteriz. Bizlere kendinizden bahsedebilir misiniz?

28 Şubat 1964 Bursa doğumluyum. Bursa Osmangazi ilkokulu ve Osmangazi ortaokulunu bitirdikten sonra, Bursa Tophane Endüstri meslek lisesi, torna tesviye bölümünde liseye başladım. Ancak 12 Eylül öncesi olayları nedeniyle 1978 yılında 1. sınıfta okulu bırakmak zorunda kaldım. O tarihten sonra makine teknikerliği yapmaya başladım ve hala da aynı işi yapıyorum. 1986 yılında askerden geldikten sonra Nermin İkizler ile evlendim. Bir oğlumuz var, yaklaşık 15 yıldır Bursa’ nın sahil kenti olan Mudanya ilçesinde yaşıyoruz. Uzun bir aradan sonra ( yaklaşık 35 – 36 yıl ) liseyi dışarıdan bitirdim ve Üniversite sınavlarına girdim. Şu anda İstanbul Üniversitesi Kültürel miras ve turizm bölümünde uzaktan eğitim ile okumaya devam ediyorum.

⦁ Astrofotoğrafçılık hem gökyüzü hem de fotoğrafçılık alanlarında ilgi ve bilgi gerektiren bir alan. Siz astronomi ve fotoğrafçılık ile ilgilenmeye ne zaman ve nasıl başladınız?

1969 yılında aya ilk ayak basıldığını hatırlıyorum. O zaman bu olay çok konuşuluyordu, ben de o sırada ilkokul 1. sınıfa başlamıştım. Beni biraz erken okula göndermişler 🙂 O sırada tüm sınıf arkadaşlarım gibi ben de astronot olmak istiyordum. Gökyüzü merakım sanıyorum o zaman başladı. Daha sonra ortaokula giderken 1976 yılında bir bahar günü parçalı güneş tutulması olmuştu. Öğretmenimiz tüm sınıfı bahçeye çıkarttı ve isli camlarla tutulmayı izlemiştik. O zamandan sonra gökyüzüne olan ilgim daha çok arttı ve o tarihten sonra bölgemizde olan tutulmaları takip etmeye başladım. Gazetelerden ve radyo haberlerinden tutulma zamanının bilgilerini alıyordum. 1998 yılında küçük bir teleskop aldım ve artık gökyüzüne teleskop ile bakmaya başladım. Kısa bir süre sonra gördüğüm cisimlerin fotoğraflarını çekmeye başladım. O zaman dijital makinam yoktu, filmli makine ile çekiyordum. Ne çektiğimi, nasıl ve hangi değerlerde çekmem gerektiğini deneme yanılma yöntemi ile ve her pozun notlarını alarak fotoğraf çekmeye başladım. Bu arada onlarca makara film ve yüzlerce baskı ziyan oldu. 2006 yılında dijital makine alınca her şey bambaşka oldu.

⦁ Çalışmalarınızı incelediğimizde bir çok astrofotoğrafçıdan farklı bir şekilde sizin aynı zamanda kendi teleskoplarınızı yaptığınızı görmekteyiz. Teleskop yapımına nasıl adım attınız? Mesleğinizin de bunda olumlu bir etkisi oldu mu?

Astrofotoğrafçılık ile teleskop yapımı hemen hemen aynı zamanlarda başladı diyebilirim. 1998 yılında aldığım 60 mm mercekli teleskop artık yeterli olmamaya başlamıştı. Daha büyük çaplı teleskop ile daha çok şeyler göreceğimi düşünüyordum. Ancak büyük çaplı teleskoplar oldukça pahalı idi ve buna bütçem yetmiyordu. Ben de sadece büyük çapta mercekleri satın alıp, diğer kısımlarını kendim yaparım diye araştırmaya başladım. Mesleğimden dolayı mekanik bilgim olduğu için mekanik kısımlar zor olmayacaktı benim için. Teleskop firmalarının mercek satmadığını öğrendim ve teleskop için kullanılan ikili merceği de hiçbir yerde bulamadım. Teleskobu aldığım firma bana bu konuda çok yardımcı olmaya çalıştı. Bir gün bana “ yaşlı bir amca var, teleskoplarla ilgileniyor, buraya ara sıra uğruyor “ dedi ve bana telefon numarasını verdi. Hemen aradım tabi ki. Aradığım kişi Hasip Sönmezalp idi. Kendisi merinos fabrikasında tornacı ustası imiş. Yurtdışından getirttiği kitaplar ile ilk teleskobu 1957 yılında yapmış. Tanıştığımızda 84 yaşında idi ve bir sene sonra 10 ocak 2002 tarihinde 85 yaşında vefat etti. Kendisi bana yaptıklarının bir bölümünü anlatmıştı. Tüm dünyada amatör teleskop yapımının incili olarak kabul edilen Jean Texereau’ nun “ How to Make a Telescope “ kitabını verdi. Onunla teleskop aynası yapımına başladım. 2005 yılında İstanbul Kültür üniversitesinin düzenlediği “ Amatör Astronomi Semineri “ ne katıldık. Orada çok değerli hocalarımızla ve sevgili Haldun Menali ile tanıştık. Haldun bu çalışmaları gördü ve bize malzeme temini konusunda büyük yardımları oldu. Kendisi Amerika Boston da yaşayan bir bankacı ama astronomi ile çok ilgili. Haldun Menali, Hasip Sönmezalp’ i epeyce araştırmış. Onun Türkiye’nin ilk teleskop yapımcısı olduğunu ve ilk yaptığı teleskop ile de Amerika dan “ Altın Çekiç “ ödülü aldığını söyledi. O günlerden sonra da Türkiye de kendi aynasını yapıp bunu teleskop haline getiren olmamış. Meğer ben de 2. amatör teleskop yapımcısı imişim. Bu zaman içinde hocalarımızın büyük desteğini gördük ve görmeye de devam ediyoruz. Buradan sevgili, Zeki Aslan, Dursun Koçer, Ethem Derman, Zeynel Tunca ve Serdar Evren hocalarımıza teşekkürlerimizi tekrarlamak istiyorum. Onların biz amatörler üzerinde çok büyük emeği var. Hasip amcanın bir projesi vardı. O yaşına rağmen amatör teleskop yapım işini meraklı herkese öğretmek, bunu yaymak istiyordu. Bunu gerçekleştirmeye ömrü yetmedi ama onun bıraktığı yerden devam ettirdiğimi sanıyorum. Etkinliklerde, seminerlerde, okullarda yüzlerce kişiye bu konuda eğitimler verdim, onlarcası kendi teleskoplarını yaptılar ve bunun ile gözlemler yapıyorlar.

⦁ İlk kez teleskop yaptığınızda ilk ışığı gördüğünüz anı hatırlıyor musunuz? Fotoğrafını çektiğiniz ilk obje ne idi?

Teleskop ile ilk kez gökyüzüne baktığım anı hiç unutmuyorum. Satürn’ ü çok merak ediyordum, fotoğraflardan halkalarını görüyordum ama bir teleskoptan canlı canlı görmek acayip bir duyguydu. Onu görür görmez bağırdığımı hatırlıyorum. Sonra hemen Jüpiter’ e bakmıştım. O da mükemmeldi. 1998 – 1999 yıllarında da şimdiki gibi görsel olarak birbirlerine yakın durumdaydılar. Kendi yaptığım teleskop ile ilk ışığı genellikle sabit duran yeryüzü objesi ile alıyorum. Bu bazen bir tabela, bazen bir elektrik direği oluyor. Çünkü aynaların hizalanması ve odağının mesafesinin ayarlanabilmesi için uzaktaki bir objeye bakmak gerekiyor.
Teleskoptan ilk fotoğrafını çektiğim cisim tabi ki uydumuz Ay’ dı. Çok parlak, yüzeyinde detayları gördüğümüz, çekmesi en kolay cisim biricik uydumuz Ay. Hemen herkesin ilk kez çektiği fotoğraflar da genellikle Ay’ dır. İlk geniş açı fotoğrafım da sanıyorum Samanyolu idi.

⦁ Teleskop yapımı çalışmalarında aynı zamanda bir eğitimcisiniz. Teleskop yapımını astronomi meraklılarına tavsiye eder misiniz? “Bir teleskop almak” ile “bir teleskop yapmak” arasında nasıl farklar vardır? Görüntü kalitesi ve maliyet konusunda ticari teleskoplar ile el yapımı olanları kıyaslayabilir misiniz?

Teleskop yapımı için bir miktar el becerisi de gerekiyor. Tabi merak ve sabır da gerekli. Bunlar varsa herkes kendi teleskobunu yapabilir. Amatör teleskop yapmak için astronomiye meraklı olmaya da gerek yok. İnsanın kendi yaptığı, emek ettiği bir şeyin sonucunu görmesi çok farklı bir duygudur. Küçük çaplı bir teleskop yapmanın çoğu zaman satın almaktan daha fazla maliyeti oluyor. Ancak büyük çaplarda bu tam tersine değişiyor. Büyük çaplarda ( 300 mm ve üstü ) el yapımı teleskop daha ucuza maloluyor. Bu işte biraz deneyim kazanıp ustalaştıktan sonra görüntü kalitesi ticari teleskoplardan daha iyi bile olabiliyor. Ticari teleskoplarda aynanın hata oranı lambda 1/4 ten daha az olduğunda standart olarak satılabiliyor. Kendi aynasını yapan birisi uzun bir çalışma ile çok daha hassas bir ayna elde edebilir. Çok basit Ronchi testi ile bile bu hassasiyet elde edilir. Eğer aynam daha kusursuz olsun derseniz daha ileri testler ile bunu yapabilirsiniz. Foucault testi ile daha iyi ayna yapılabilir. İnterferometri testi ile ise çok çok daha iyi aynalar yapılabilir. Foucault ve İnterferometre testlerini öğrendikten sonra yaptığım aynalar lambda 1/ 20, 1/30 seviyelerinde. Işığın ortalama dalga boyunun 550 nanometre olduğunu varsayarsak lambda 1/30 hata 18-20 nanometre civarında olur ki bu çok iyi bir değerdir.

⦁ El yapımı teleskoplar ile neleri gözlemleyebiliriz?

Aynı çap ve odak uzaklıkları olan ticari teleskoplar ile neler gözlenebiliyorsa el yapımı teleskoplar ile de aynı şeyler görülebilir. Aslında çıplak gözle teleskobun göz merceğinden baktığımızda görebileceğimiz nesleler oldukça sınırlıdır. Çünkü gözümüz anlık görür ve foton biriktiremez. Çok fazla detay görmek istersek mutlaka bunu fotoğraflamak gerekir. Güneş, ( güneş fitresi takıldıktan sonra ) Ay, Satürn, Jüpiter, Venüs, parlak küresel kümeler, parlak bulutsular ve parlak gökadalar haricindeki cisimleri görmek oldukça zordur. Şehir dışından, ışık kirliliğinin olmadığı yerlerden gözlem yaparsak biraz daha fazla objeler görebiliriz.

⦁ En çok kimler teleskop yapımına meraklı? Bu eğitimlere ve etkinliklere katılan kişiler, sonrasında kendi teleskoplarını yaparak gözlemlerine bu şekilde devam edebilirler mi?

Birçok etkinliklerde teleskop yapım atölyelerinde bulundum. Hemen hemen herkesin ilgisini çekiyor. Ancak bu sürecin biraz uzun sürdüğünü ve sabır gerektirdiğini öğrendiklerinde ilgileri azalıyor. Meraklı olan ve bunu sonuna kadar sürdüren kişiler sonuca ulaşıyor ve çok mutlu oluyorlar. Yaptıkları teleskoplar ile her fırsatta gözlem yapıyorlar. Daha da meraklı olanlar yaptıkları teleskop ile fotoğraf çekmeye başlıyorlar.

⦁ Teleskop malzemeleri Türkiye’den temin edilebiliyor mu?

Eskiden, zor bulunan malzemeler şimdi rahatça bulunabiliyor. Bu malzemelerin neredeyse hepsi yurtdışından gelmesine rağmen ülkemizde satıcıları bulunuyor.

⦁ Astrofotoğrafçılığın her alanında fotoğraflar çekmektesiniz. Bu alanda, geniş açı astrofotoğrafçılığı, derin Uzay veya başka belirli bir konu veya obje, sizi en çok hangisini çekmek mutlu ediyor?

Güncel gökyüzü olayları her zaman ilgimi çekmiştir. Güneş ve Ay tutulmaları, Merkür ve Venüs geçişleri, gezegen örtmeleri, meteor yağmurları ve tabi ki kuyrukluyıldızlar. Bunların olmadığı zamanlarda uygun hava koşullarında derin uzay cisimlerini çekmek beni heyecanlandırıyor.

⦁ Çekim için bulunduğunuz konumlar içinde, en etkileyici gökyüzüne sahip olan yer neresi idi?

Aladağlar daki gökyüzünü hiç unutamam. O kadar çok yıldız görülüyordu ki çok rahatlıkla gördüğüm takımyıldızları bulmakta zorluk çektim. 3700 metrede çektiğim fotoğraflar hem oldukça iyiydi, hem de oraya çıkmanın zorluğundan kaynaklanan şartlardan dolayı anlamlıydı.

⦁ Fotoğraf çekmediğiniz zamanlarda da gökyüzünü takip eder misiniz?
Havanın açık olduğu her zaman gökyüzüne bakarım.

⦁ Çekimler sırasında karşılaştığınız ilginç olaylar oldu mu?
Pek çok ilginç olaylarla karşılaştım. İlk aklıma gelen, yıllar önce filmli makine ile çekim yaptığım zamanlarda, bir gece objektifin kapağını çıkartmadan film bitene kadar ( yaklaşık 37 – 38 poz ) çekmiştim. Çektiğimiz pozları o anda göremediğimiz için bunu ancak film makarasını değiştirirken fark etmiştim.

⦁ Gökyüzünü tanıma, astrofotoğrafçılık ve bu alanda ekipmanların kullanımı, işleme için kullanılan yazılımlar… Hepsi ayrı ayrı ders konusu olacak bilgiler. Bu alanda oldukça büyük bir birikime sahipsiniz. Bu süreç içinde size yol gösteren, destek olan birileri oldu mu? Karşılaştığınız problemleri nasıl çözdünüz?

Ekipman kullanımını zaman içinde deneme yanılma yolu ile bir şekilde çözdüm. Fotoğraf işleme konusunda ise çok iyi yardımlar aldım ve almaya da devam ediyorum. Astrofotoğrafçılık ile uğraşan çok iyi insanlar ile tanıştım. Zaman içinde güzel bir grup oluşturduk. Herkes bildiği ölçüde birbirine yardımcı oluyor. Yazılımlar sürekli güncellendiği için her gün farklı şeyler öğrenmek gerekiyor. Yabancı dilim olmadığı için bu konuda epeyce geriden geliyorum aslında ama arkadaşlarım sağ olsunlar bu açığımı kapatıyorlar.

⦁ Son olarak teleskop yapımı, astronomi ve astrofotoğrafçılık ile ilgilenmek isteyenlere tavsiye edebileceğiniz kaynaklar nelerdir?

Astronomi bilgileri için Astrobilgi kitabını tavsiye ederim. Ayrıca http://astrobilgi.org/ web sayfasından pek çok bilgiye ulaşılabilir.
Teleskop yapımı için Jean Texereau’ nun “ How to Make a Telescope “ kitabı çok faydalı olacaktır. Ayrıca http://www.atmturk.org/index.php/Ana_Sayfa web sayfamızda çok detaylı bilgiler var.
Astrofotoğafçılık için Murat Sana arkadaşımızın hazırladığı çok iyi bir web sayfası var. http://astronomidefteri.com/pixinsight1/

*Yan sütundaki fotoğraflar Uğur İkizler’e aittir.